رئیس شورای عالی مرکز الگوی اسلامی- ایرانی، پیشرفت گفت: الگوی پیشرفت اسلامی ایرانی، مفهومی پسا توسعه‌ای است و نظر به بازگشت به نظریه‌ها یا رویه‌های قدیمی و منسوخ ندارد.
دکتر صادق واعظ زاده روز چهارشنبه در آیین گشایش چهاردهمین کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت با موضوع «تمهید مقدمات و الزامات اجرا» پیشرفت را موضوعی چند رشته‌ای عنوان کرد و گفت: پس از بیانات مقام معظم رهبری در ترسیم خطوط اساسی پیشرفت اسلامی ایرانی از استادان و متخصصان خواستند که الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت را تهیه کنند و این به رونق مباحث پیشرفت در رشته‌های مختلف در ایران منجر شد که برای طراحی الگو بسیار مغتنم بود.
وی افزود: هر قدر مباحث مربوط به پیشرفت در کشور در سطح مراکز علمی و رسانه‌ای مطرح شود، پشتوانه نظری و گفتمانی پیشرفت را تقویت می‌کند که برای کشور نه تنها مفید بلکه ضروری است. البته برخی از این مباحث، سوء تفاهمی در باره معنی واژه پیشرفت و معادل‌سازی آن در زبان‌های اروپایی شامل فرانسوی و انگلیسی پیش آمده است. در این سوء تفاهم، واژه پیشرفت در زبان فارسی، ترجمه واژه Progress رایج قرن نوزدهم در اروپا بود و در نتیجه کاربرد پیشرفت به جای توسعه، بازگشت به گذشته و به مفهوم و واقعیتی پیشا توسعه‌ای پنداشته می‌شود در حالی که الگوی پیشرفت اسلامی ایرانی، مفهومی پسا توسعه‌ای است و نظر به بازگشت به نظریه‌ها یا رویه‌های قدیمی و منسوخ ندارد.
واکاوی ریشه سوء تفاهم از واژه پیشرفت از رنسانس تا عصر روشنگری
رئیس شورای عالی مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت در بیان رفع این سوء تفاهم، چند موضوع را مطرح کرد که ایده در اروپا ابتدا در قرن هجدهم میلادی پدید آمد و ترجمه Progress به زبان فارسی نخستین بار با واژه ترقی انجام شد و واژگان مترقی و راقیه و نظایر آن در رسانه‌ها معمول گشت. مثلا مجله ترقی در ایران حدود یکصد سال قبل و احتمالا با نظر به ایده Progress منتشر شد. از جمله هدف‌های این مجله رسیدن ایران به مراتب بالای اجتماعی بود. ترجمه Progress به پیشرفت خیلی کمتر و بعدها صورت پذیرفت.
از نگاه واعظ زاده، ترقی ایده‌ای است که گسترش علم وفناوری می‌تواند در وضعیت اجتماعی بشر بهبود ایجاد کند. یعنی مردم می‌توانند با استفاده از علم و فناوری به ثروت بیشتر و رفاه زیادتر و کیفیت زندگی بهتر دست یابند. فرض بر این بود که ترقی روندی است قاعده‌مند و جهان‌شمول که از اروپا آغاز شده ودر سایر سرزمین‌ها قابل تکرار است. این روند به تصمیم و عمل مردم جامعه وابسته و شرط آن کاربست خرد در زندگی است. ایده ترقی در اروپا جدید و بی سابقه و مربوط به دوران پس از قرون وسطی شناخته شد. حتی بسیاری از متفکران اروپایی می‌پنداشتند که اندیشه تحول وضعیت اجتماعی بشر، ایده‌ای جدید در همه دنیاست.
وی علت آن را ریشه در قرون وسطی دانست که هر گونه اندیشه تحول اجتماعی با دو مانع اساسی مواجه بود؛ یکی مانع ذهنی بر باور مقامات کلیسا به سقوط و تنزل انسان به سوی فروپاشی پس از اخراج از بهشت و ورود به دنیا و دیگری مانع عینی. بر این اساس متفکران اروپایی با نگاه به گذشته خیلی دور اروپا، دوران یونان باستان را نمونه‌ای از ترقی فاسفه و هنر می‌یافتند. اما در آموزه‌های این دوران چیز زیادی در باره ایده ترقی اجتماعی به دست نمی‌آوردند.
استادیار دانشگاه تهران اضافه می‌کند که افلاطون، جامعه یا کشور مطلوب را از نظر حکمرانی، جامعه یا کشوری می‌دانست که حکیمان در آن حاکم باشند، اما چگونگی به قدرت رسیدن حکیمان، که فرآیندی اجتماعی و سیاسی می‌توانست باشد اشاره‌ای نکرده است. ارسطو هم معتقد بود که هدف بشر رسیدن به خوشبختی و سعادت یا خیر است که با تلاش و تعلیم و تربیت در مسیر سرشت انسان به دست می‌آید. ارسطو حرکت و تحول را محور و اساس طبیعیات خود قرار داد، اما بر تحول ساختار جامعه و طبقات اجتماعی تأکیدی نداشت.
واعظ زاده گفت: در هر حال مانع ذهنی ترقی در اروپا با فرو ریختن اقتدار کلیسا و آزاد شدن ذهن‌ها از تعلیمات مربوط از میان برداشته شد. فرانسیس بیکن و دکارت و اصحاب دائرة‌المعارف فرانسه و دیگران در این جهت تلاش فکری بسیاری انجام دادند و در ادامه حتی از باورهای اساسی مشترک میان ادیان فاصله گرفتند. مانع عینی نیز در عمل، با توسعه و کاربست علم و فناوری وتحول در زندگی اجتماعی در اروپا مرتفع شد. انقلاب فرانسه نیز به اندیشه تحول مثبت اجتماعی دامن زد.
عضو ستاد انقلاب فرهنگی و شورای عالی انقلاب فرهنگی پس از ارائه این توضیحات می‌گوید: ایده ترقی با تغییراتی همراه بوده است. این ایده پس از جنگ جهانی دوم و در پرتو جریان بازسازی آثار جنگ، به مفهوم توسعه با رویکردی اقتصادی که کامل‌تر از ترقی است تبدیل شد. در دهه‌های پایانی قرن بیستم میلادی توسعه فرهنگی، اجتماعی و سیاسی به توسعه اقتصادی افزوده شد. با توجه به ضرورت حفظ محیط زیست از خطرات فعالیت‌های انسانی، مفهوم توسعه پایدار تعریف و رایج شد. در سال‌های اخیر، توسعه، سمت و سوی جدیدی یافته که به توسعه انسانی یا توسعه انسان‌مدار شناخته می‌شود.
استاد برگزیده در همکاری‌های بین المللی و مولف برتر بین المللی از سوی دانشگاه تهران معتقد است که مفهوم کلی پیشرفت در فرهنگ شرق بویژه در ایران ناشناخته نبوده است. در گاتها آمده است که والاترین مردم کسی می‌تواند باشد که در پیشرفت مردم و آبادی جهان کوشش بیشتری کند. فلسفه تاریخ در قرآن مبتنی بر خوشبینی نسبت به سرنوشت اجتماعی بشر و طبق باورهای اسلامی، سرانجام جهان متعلق به پرهیزگاران است. دنیا مزرعه آخرت است و وضعیت هر کس در آن دنیا در شرایط حضور او در این جهان ساخته می‌شود. با وجود فراز و فرودهای فراوان در تاریخ جهان اسلامی، تجربه تحول اجتماعی شدید پس از صدر اسلام در مقیاس جهانی و تداوم آن برای چند قرن واقعیتی شناخته شده بوده است. این پیشرفت اجتماعی بر پایه باور، اندیشه، علم و فناوری صورت پذیرفت.
رئیس هیات عالی تهیه و تدوین نسخه اول نقشه جامع علمی کشور در بخش دیگری گفت: در متون دینی ما توصیه به پیروان اسلام برای مشارکت در تحول اجتماعی صعودی کم نیست. تاکیدی بر قاعده‌مند بودن این تحول به ویژه با تفسیرهای اصیل و جدید از متون دینی فراوان است. این قاعده‌مندی با ذکر قواعد آن در حکمت‌های اسلامی و ایرانی نمایان است. مهم‌ترین متن علمی دیرین در این زمینه در حوزه تمدن اسلامی، دو مجلد مقدمه ابن خلدون بر تاریخ تألیف شده از سوی او در قرن هشتم هجری مقارن با قرن چهاردهم میلادی است. او در این کتاب بر پایه‌گذاری علم عمران مشتمل بر قواعد تحولات اجتماعی در تاریخ تصریح و اقدام می‌کند. وی قاعده‌های اجتماعی زیادی را به عنوان واقعیت عام و جاری در جوامع شهری با استفاده از مشاهده و استدلال کشف می‌کند و قواعد هنجاری متعددی را برای پیشرفت اقتصادی و اجتماعی و حکمرانی جوامع وضع می‌نماید. این کتاب از سوی حکمرانان بعضی از کشورهای اسلامی از جمله عثمانی مورد توجه و مطالعه بوده است.
عضو مجمع تشخیص مصلحت نظام، جریان کلی اندیشه در ایران را برخلاف اروپا، هیچگاه زیر سلطه کامل و بلند مدت و اندیشه‌سوز باورهای صلب ندانست و از واکنشی شبیه به واکنش ناگزیر و افراطی گروه بزرگی که از متفکران اروپا در نفی هرچه غیر محسوس است متأثر نشد. با وجود خرسندی و آرزومندی آحاد جامعه نسبت به مجموعه‌ای از نتایج ترقی و توسعه، تا امروز در مبانی، جدای از آن باقی مانده‌است و باقی خواهد ماند، مگر آنکه مقدماتی شبیه به آن پدیدار شود.
واعظ زاده افزود: اکنون بازآفرینی نوین اندیشه تحول اجتماعی در حوزه تمدنی ایران را با استفاده از دانش و تجربه و عبرت‌های ترقی و توسعه و بر اساس مبانی خود چه باید بنامیم؟ پیشرفت، به ویژه با پسوند اسلامی ایرانی گزینه‌ای برای این نامگذاری است. پیشرفت Progress نیست.
پذیرش ۹۷ مقاله در چهاردهمین کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت
هادی اکبرزاده، عضو شورای عالی الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت و دبیر علمی کنفرانس نیز گفت: در این کنفرانس تمهیدات و الزامات معطوف به آغاز اجرای الگو در معرض واکاوی صاحب نظران قرار می‌گیرد. چگونگی تحول در نظام تصمیم سازی، تصمیم گیری و برنامه‌ریزی کشور متناسب با الگو، فرصت‌ها و چالش‌های مربوط به هم‌زمانی اجرای الگو با برنامه هفتم پیشرفت کشور، راهکارهای شکل‌گیری گفت‌وگوی فراگیر ملی درباره الگو با هدف تحقق اجماع نخبگانی و مشارکت فعال مردمی و بالاخره بحث در خصوص نحوه مواجهه الگو با پدیده‌های نوظهور در زمره زیر محورهای کنفرانس در نظر گرفته شده است.
دبیر علمی کنفرانس ادامه داد: آمار مقالات دریافتی به دبیرخانه کنفرانس ۱۶۰ مقاله بوده که از میان آنان ۹۷ مقاله پذیرفته شده است. از مقالات پذیرفته شده، ۷۰ مقاله در ۱۲ نشست تعریف شده توسط نویسنده مقاله به صورت شفاهی ارائه و ۲۷ مقاله به صورت پوستر در حاشیه کنفرانس به معرض عموم گذاشته شده است.
معاون هماهنگی و نظارت فرایندی مرکز ادامه داد: هریک از ۱۲ نشست‌های تخصصی با همکاری یکی از اندیشکده‌های مرکز برگزار می‌شود و از ویژگی این کنفرانس‌های هدفمندی که در مرکز الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت برگزار می‌شود، شرکت فعال اندیشمندان و اساتید دانشگاه‌ها و حوزه‌های علمیه است.
چهاردهمین کنفرانس الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت از امروز، ۲۴ اردیبهشت ماه ۱۴۰۴ با موضوع "تمهید مقدمات و الزمات اجرا "آغاز به کار کرده و برنامه نشست‌های تخصصی آن در حوزه‌های مختلف علمی، اجتماعی، فرهنگی، سیاسی و اقتصادی تا فردا ادامه خواهد داشت.
